Camera lucida

Een van de dingen die ik al sinds lang een keer had willen uitproberen is de camera lucida. Het is een klassiek tekenhulpmiddel om natuurgetrouwe tekeningen te maken. Vorige maand heb ik eindelijk een heel mooi exemplaar op marktplaats gekocht. De aanleiding was het boek A History of Pictures, het laatste boek van David Hockney, dat hij samen met de kunsthistoricus Martin Gayford heeft geschreven. Het gaat voor een groot deel over de weergave van de werkelijkheid in de teken- en schilderkunst. 

De camera lucida is niets meer dan een heel klein glazen prismaatje van een bepaalde vorm dat in een standaardje is gemonteerd dat je aan de tafelrand kunt vastschroeven. Het beeld voor je wordt in het prismaatje weerkaatst waardoor je dit opeens ook kunt zien als je door het prisma recht naar beneden kijkt. Omdat het prisma het beeld twee keer weerkaatst zie je dit niet in spiegelbeeld, maar als normaal beeld.

Onder de camera lucida leg je een vel papier en als je nu door de camera lucida naar beneden kijkt zie je het beeld voor je geprojecteerd op het vel papier. Je zit met je oog dicht op het prisma en met een halve pupil bekijk je het weerkaatste beeld uit het prisma. Met de andere helft bekijk je het papier en wat je met je potlood doet. Zo kun je dus het beeld voor je overtrekken op het papier dat op tafel ligt. 

Werkt het?

Hoewel het wat oefening kost gaat het overtrekken van het beeld heel makkelijk. Het resultaat is indrukwekkend (voor mijn doen althans) wat betreft de natuurgetrouwheid. Toch is hij lastig te hanteren. Dit heeft vooral te maken met het opstellen van het ding. Omdat het prisma twee keer weerkaatst ligt de hoek waaronder het beeld voor je wordt weerkaatst vast. Hoewel je het prismaatje kunt verdraaien heeft dit dus geen effect op de kijkrichting. Alleen door het ding wat je na wil tekenen, je papier en de hoogte van de camera lucida van plaats te veranderen kun je het voorwerp op je papier geprojecteerd krijgen. De grootte van het beeld ligt ook vast. Nu zit er wel een setje bolle en holle lensjes bij waarmee je de kijkhoek kunt aanpassen, maar dit is ronduit lastig. Wellicht ook gewoon meer oefenen. 

Voegt het wat toe?

In het boek van Hockney en Gayford wordt al iemand aangehaald die zegt dat je de camera lucida kunt vergelijken met het hekwerk langs een bergweg: het houdt je op de weg, maar kan er niet voor zorgen dat een lamme kan lopen. Doordat je het beeld overtrekt is de dynamiek van de lijnen volstrekt anders dan bij gewoon tekenen: stijver, haperend. Nog steeds moet je het beeld vertalen in potlood of pen, naar mijn idee veel bepalender voor de kwaliteit dan de juiste plaats van de lijnen. Ik kan me wel voorstellen dat bij het tekenen van portretten kan helpen om een opzetje te maken.

Het is overigens wel erg leuk om te doen! Het heeft iets weg van de tovertekenblokken van lang geleden, waarbij je met zacht potlood op glimmend papier moest krassen. Helemaal vanzelf ontstond er een tekening!